Pokrzywdzony jako świadek...
Pokrzywdzony bierze udział w rozprawie jako świadek, jednakże może pozostać na sali sądowej dopiero po przesłuchaniu, które następuje w pierwszej kolejności.
W zasadzie pokrzywdzonego reprezentuje prokurator.
Pokrzywdzony jako oskarżyciel posiłkowy...
Rola pokrzywdzonego w procesie nie musi ograniczać się jedynie do bycia świadkiem. Pokrzywdzony może zostać oskarżycielem posiłkowym jeśli złoży oświadczenie, że chce działać w takim charakterze. Oświadczenie może złożyć aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Jeżeli pokrzywdzony jest małoletni lub ubezwłasnowolniony, jego prawa wykonują przedstawiciele ustawowi (np. rodzice, opiekunowie, kurator) lub osoba sprawująca nad nim stałą opiekę.
Najlepiej po otrzymaniu zawiadomienia o terminie pierwszej rozprawy, udać się do sekretariatu sądu, przed którym sprawa będzie się toczyć i złożyć pismo, w którym pokrzywdzony wyrazi chęć występowania przed sądem w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Pokrzywdzony występujący jako oskarżyciel posiłkowy ma prawo do:
- otrzymywania zawiadomień o terminach rozpraw;
- otrzymywania odpisów orzeczeń wydawanych poza rozprawą, jeśli mogą one być zaskarżane, jeśli nie był on obecny podczas ich ogłoszenia;
- przeglądania akt sądowych, występowania o wydanie ich kserokopii;
- składania wniosków o sprostowanie protokołu z rozprawy;
- zadawania pytań przesłuchiwanym oskarżonym, świadkom i biegłym;
- składania wniosków dowodowych, wniosków o wyłączenie sędziego, ławnika, prokuratora, biegłych lub protokolanta;
- zabierania głosu w każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu;
- zabierania głosu po zamknięciu przewodu sądowego;
- wyrażania zgody na ograniczenie postępowania dowodowego, skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego na rozprawie;
- żądania doręczenia mu pisemnego uzasadnienia wyroku;
wniesienia apelacji od wyroku sądu I instancji;
- korzystania z pomocy adwokata (a w razie skazania oskarżonego - do zwrotu kosztów tej pomocy);
ponadto - osoby najbliższe pokrzywdzonemu, w razie jego śmierci, mogą wstąpić w jego prawa jako oskarżyciela posiłkowego.
Pokrzywdzony jako powód cywilny...
Trzecim sposobem udziału pokrzywdzonego w procesie karnym jest występowanie w charakterze powoda cywilnego. Pokrzywdzony może występować w procesie karnym w charakterze powoda cywilnego, jeśli zamierza dochodzić w nim roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnionego przestępstwa. Oznacza to możliwość uzyskania od sprawcy szkody odszkodowania w procesie karnym, bez konieczności występowania z odrębnym roszczeniem do sądu cywilnego. Powództwo cywilne można wytoczyć przed sądem karnym aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.
W razie śmierci pokrzywdzonego, powództwo mogą wytoczyć osoby najbliższe, np. małżonek, rodzice, dzieci, rodzeństwo, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Gdyby pokrzywdzony zmarł już po wytoczeniu przez niego powództwa, w jego prawa mogą wstąpić osoby najbliższe. Jeżeli nie zadeklarują wstąpienia w prawa zmarłego, sąd pozostawia powództwo bez rozpoznania.
Powództwo na rzecz pokrzywdzonego lub jego osób najbliższych może wytoczyć także prokurator lub popierać wytoczone przez nich, jeśli uzna że wymaga tego interes społeczny.
Sąd może odmówić przyjęcia powództwa lub pozostawić je bez rozpoznania, jeżeli roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem postawionym przez prokuraturę lub gdy wniosła je osoba nieuprawniona (czyli inna osoba niż pokrzywdzony albo osoby jemu najbliższe). Sąd pozostawi powództwo bez rozpoznania, jeżeli materiał dowodowy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa, a jego uzupełnienie spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania oraz gdy uniewinnia oskarżonego.
Należy pamiętać, że nie można dochodzić tych samych roszczeń, z tego samego przestępstwa, i w procesie karnym, i w cywilnym.
Jeśli sąd karny odmówi przyjęcia lub rozpatrzenia powództwa, pokrzywdzony ma 30 dni, aby zgłosić temu sądowi wniosek o przekazanie powództwa do właściwego sądu cywilnego. Dlatego też powództwo składane w sądzie karnym musi odpowiadać wszystkim warunkom, jakie wymagane są dla wytoczenia sprawy przed sąd cywilny.
Jeżeli sąd skazuje oskarżonego lub na okres próby warunkowo umarza postępowanie - uwzględnia w całości lub części roszczenia pokrzywdzonego, jeśli tylko są one zasadne. Sąd nie jest związany wysokością kwoty jakiej domaga się powód cywilny, tzn. że może także orzec więcej lub mniej niż zgłoszono w żądaniu. Jeżeli zasądzone odszkodowanie nie pokrywa w całej szkody lub nie stanowi pełnego zadośćuczynienia, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń przed sądem cywilnym.
Także działając z urzędu, nie czekając na wniosek pokrzywdzonego, sąd może zasądzić na jego rzecz odszkodowanie oraz zobowiązać oskarżonego do naprawienia szkody.
Decyzja pokrzywdzonego...
Do pokrzywdzonego należy wybór roli jaką chce pełnić w procesie karnym. Jeżeli uważa, że dzięki czynnemu udziałowi w rozprawach będzie miał większy wpływ na wyrok lub zyska pewność, że sprawa będzie lepiej popierana oraz zostanie staranniej rozpatrzona - powinien zgłosić swój udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego i/lub powoda cywilnego. Dzięki wykorzystaniu tych uprawnień sprawa nie będzie leżeć wyłącznie w rękach prokuratora.
Pamiętać należy iż pokrzywdzeni, jako oskarżyciele posiłkowi i/lub powodowie cywilni, mają prawo do żądania wyznaczenia pełnomocnika, który będzie im pomagał przed sądem w dowodzeniu żądań. Co więcej, jeśli pokrzywdzony nie będzie w stanie bez uszczerbku utrzymania niezbędnego dla siebie i swojej rodziny ponieść kosztów ustanowienia takiego pełnomocnika, może żądać nie tylko zwolnienia od kosztów sądowych, ale i ustanowienia adwokata z urzędu.
