Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji i innych ustawach. W sprawach związanych z opieką medyczną, a także gdy pacjent dochodzi swoich praw na drodze postępowania karnego czy cywilnego, jest instytucją, która powinna udzielać pomocy. Niestety w naszej rzeczywistości różnie z tym bywa. Zakres kompetencji Rzecznika jest szczególnie istotny, gdyż nie istnieje ogólnokrajowy Rzecznik Praw Pacjenta, a Regionalni Rzecznicy Praw Pacjenta, czy też Biuro Praw Pacjenta przy ministrze zdrowia, mają niską pozycję w strukturze administracji państwowej i nie są niezależni w swej pracy.
Rzecznik działa na podstawie Konstytucji i ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 471 z późn. zm.)
Kto może zwracać się do Rzecznika.
Każdy - obywatel polski, cudzoziemiec, instytucja czy firma - ma prawo wystąpić do Rzecznika z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Wniosek należy przesłać listownie lub zgłosić się na dyżur do Biura Rzecznika.
Wniosek kierowany do Rzecznika powinien zawierać:
- oznaczenie wnioskodawcy (anonimy nie są rozpatrywane),
- opis sprawy z zaznaczeniem jakie wolności lub prawa zostały naruszone,
- posiadane dokumenty i dowody.
Wniosek jest wolny od opłat.
Rzecznik może także sam, z urzędu, podjąć czynności wyjaśniające daną sprawę (np. gdy przeczyta o niej w gazecie lub gdy stwierdzi, że jakiś przepis jest niezgodny z Konstytucją).
Jak wygląda postępowanie prowadzone przez Rzecznika.
Rzecznik po otrzymaniu wniosku może:
- podjąć sprawę,
- przekazać ją wg właściwości (np. gdy pacjent napisał skargę na lekarza, który wykonał zabieg medyczny bez jego zgody, Rzecznik prześle ją do prokuratury),
- poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy właściwej drogi prawnej (np. na pismo pacjenta, w którym opisuje on, że w wyniku zaniedbań lekarza poniósł szkodę i pragnie otrzymać odszkodowanie, dpowie, iż należy napisać pozew do sądu cywilnego),
- nie podjąć sprawy i zawiadomić o tym wnioskodawcę.
Rzecznik:
- nie musi sam badać sprawy, może poprosić o pomoc np. prokuraturę, rzecznika odpowiedzialności zawodowej itp.;
- prowadząc postępowanie może żądać informacji o stanie sprawy prowadzonej przez inne organy, np. dlaczego sprawa w sądzie I instancji toczy się już 8 lat, a przerwy między rozprawami trwają rok; dlaczego na wniesienie sprawy do sądu karnego czy cywilnego czeka się kilkanaście miesięcy;
- po zbadaniu sprawy i stwierdzeniu nieprawidłowości, może wystąpić do właściwego organu z wnioskiem o usunięcie naruszenia;
- ma prawo przyłączyć się do toczącego się postępowania cywilnego i administracyjnego na prawach prokuratora;
- może wnieść kasację w sprawie karnej;
- może zażądać wszczęcia postępowania karnego przez prokuraturę;
- może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie, czy dany zapis jest zgodny z Konstytucją lub aktami wyższego rzędu.
Rzecznik nie jest związany terminem, w którym powinien odpowiedzieć i na długi czas oczekiwania na odpowiedˇ nie przysługuje zażalenie (podobnie, gdy nie załatwi spawy po myśli wnioskodawcy).
Rzecznik przedstawia raz do roku Sejmowi i Senatowi oraz opinii publicznej sprawozdanie ze swej działalności, a także uwagi o stanie przestrzegania prawa w Polsce.
Wydaje on także Biuletyn, w którym drukowane są jego wystąpienia do różnych organów państwowych, samorządowych i innych (np. Kas Chorych, Ministra Zdrowia) dotyczące spraw nadsyłanych przez wnioskodawców.
Czego Rzecznik nie może zrobić.
Rzecznik:
- nie zastępuje organów administracji państwowej oraz wymiaru sprawiedliwości;
- nie ingeruje w niezawisłość sędziowską i nie interweniuje, gdy sprawa toczy się bez opóźnień w sądzie;
- nie podejmuje spraw, gdy nie wytoczono ich przed właściwymi instytucjami;
- nie podejmuje spraw, gdy brak jest dowodów, że naruszono czyjeś prawo lub wolność;
- nie przydziela lekarstw ani pomocy finansowej;
- nie może wszcząć postępowania ani podjąć działań, gdy upłynął termin przewidziany przez prawo dla danej sprawy;
- nie stosuje prawa łaski.
