Od udziału w sprawie sędzia może być wyłączony na własne żądanie, z urzędu albo na wniosek strony.
Sędzia jest wyłączony z urzędu z danej sprawy, jeżeli:
- sprawa dotyczy jego samego,
- jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,
- jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,
- był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,
- brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,
- brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,
- brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność,
- brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania,
- brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw.
te same powody uzasadniają wyłączenie z postępowania ławników, biegłych i protokolantów oraz prokuratora.
Na wniosek strony sędzia może zostać wyłączony ze sprawy, gdy istnieją okoliczności mogące uzasadniać wątpliwość co do bezstronności sędziego w tej sprawie. Okoliczności te należy podać we wniosku o wyłączenie. Wniosek strony rozpatruje sąd, przed którym sprawa się toczy, ale bez udziału sędziego, którego wniosek dotyczy.
Stroną w postępowaniu przed sądem (a zatem osobą mającą wpływ na przebieg sprawy) jest prokurator, oskarżony i jego obrońcy, pokrzywdzony występujący w roli oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego.
